“Yn fy nhyb i, cynnyrch yr Oes Oleuedig, gyda’i holl gymhlethdodau o ran gwladychiaeth a meddiannu diwylliannol, yw archeoleg, sef y ddisgyblaeth o astudio’r gorffennol materol. Mae wedi datblygu yn ymchwiliad ar sail tystiolaeth fanwl i fateroldeb mewn amryfal ffurfiau (ecolegol a diwylliannol) ac yn amrywio o’r microsgopig i’r dirwedd fyd-eang sydd mor newidiol.

Yng nghyd-destun y prosiect hwn, rwy’n fy nghael fy hun yn ystyried fod yr athroniaethau a’r methodolegau fel petaent yn groes i’r hyn a fyddai wedi bod yn athroniaethau neu’n ddiwinyddiaeth gyffredinol y cyfnod y mae archeolegwyr ac ymchwilwyr Cysylltiadau Hynafol yn ymchwilio iddynt. Mae’r gwahaniaeth hwn yn ddifyr pan fyddwn yn ystyried symudiad, yn ogystal â’r hyn sy’n gysegredig, o ran y modd y gallai rhywun yn y cyfnod canoloesol fod wedi ymateb i rywbeth hen neu anarferol o fewn y dirwedd. Does dim modd i ni wybod beth oedd ar feddyliau ein cyndeidiau mewn gwirionedd, ond yn hytrach na dehongli deunyddiau a lleoedd o ran dosbarthiadau ac arwyddocâd tystiolaeth, mae’n bosib iawn y byddai naratifau wedi troi i gyfeiriad y goruwchnaturiol neu’r cysegredig; at gwestiynau ynghylch y da a’r drwg, arwyddion neu argoelion. Gallai eitemau neu ddeunyddiau fod wedi ennyn ofn neu barch oedd yn ymylu ar yr ecstatig.