Tag: chwedl

Aeddan Sant yng Nghymru

St. Mogue's (St. Aidan's) holy well in Ferns, Co. Wexford

Straeon

Aeddan Sant yng Nghymru

Fe ymddengys bod pŵer a dylanwad Aeddan ymhlith Brythoniaid Cymru wedi bod yn sylweddol. Mewn un chwedl, anogwyd Aeddan gan Dewi ac eraill i ddefnyddio ei bwerau gwyrthiol i wella mab Brenin y Brythoniaid, a oedd yn ddall, yn fyddar ac yn gloff. Anfonwyd y bachgen at Aeddan, ac fe weddïodd yn daer am ei adferiad a maes o law fe wellodd y bachgen yn wyrthiol. Yn dilyn y wyrth hon, dywedir fod enw Aeddan wedi dod yn hysbys ledled y deyrnas. Dengys straeon fel hyn bod y teulu mwyaf pwerus yn y deyrnas yn dibynnu ar ddynion sanctaidd fel Aeddan. Heb os, roedd olynwyr Aeddan, y clerigwyr a gofnododd y straeon hyn, yn awyddus iawn i bwysleisio hyn wrth y rhai a rheolai’r wlad.

Dengys stori arall am gyfnod Aeddan yng Nghymru sut y cafodd digwyddiadau’r unfed ganrif ar ddeg a’r ddeuddegfed ganrif effaith ar y ffordd yr adroddwyd yr hanes amdano. Mae’n adrodd yr hanes am sut y gwnaeth y Brythoniaid yng Nghymru wynebu’r perygl o oresgyniad gan fyddinoedd mawr y Sacsonaidd. Anfonwyd Aeddan gan Dewi i faes y gad ac yno fe weddïodd dros y Brythoniaid, wrth iddynt wynebu eu gelynion Sacsonaidd lawer mwy niferus. Yn dilyn ymyrraeth Aeddan, trodd y Sacsoniaid a ffoi a chawsant eu herlid a’u lladd gan y Brythoniaid dros yr wythnos ganlynol. “Ni laddwyd yr un Brython drwy law y Sacsoniaid drwy gydol y cyfnod a hynny trwy ras Duw a gwyrthiau Maedoc. Ac ni wnaeth yr un Sacson oresgyn Prydain tra roedd Maedoc yno ac yn dilyn y gwyrthiau hyn”. Mae’n bosibl bod y stori hon wedi’i chreu ar adeg pan oedd Cymru dan fygythiad y Normaniaid a gellir ei dehongli fel ymgais gan y Cymry i ddychryn goresgynwyr posib.

Straeon eraill

Ceir sawl hanesyn arall am gyfnod Aeddan yng Nghymru. Fe iachaodd ddyn oedd ag anffurfiad ar ei wyneb, “oedd â wyneb mor wastad â bwrdd, heb lygaid na thrwyn”. Unwaith tra’n cludo cwrw yn ôl i’r fynachlog, difrodwyd y llestr a chollwyd y cwrw. Ond fe wnaeth Aeddan arwydd y groes, atgyweirio’r difrod a chludo’r cwrw i’w gyd-fynachod.

Ffynhonnell: “Bywyd Máedóc o Ferns” yn C. Plummer (gol). Bethada Náem nÉrenn: Lives of the Irish Saints, Golygwyd o’r llawysgrif gwreiddiol. gyda Rhagymadrodd, Cyfieithiadau, Nodiadau, Geirfa a Mynegeion, Cyf. 2, The Clarendon Press, Rhydychen, 1922. St. Mogue’s (St. Aidan’s) holy well in Ferns, Co. Wexford. St. Mogue’s (St. Aidan’s) holy well in Ferns, Co. Wexford. 32 – St David’s Cathedral 01

Tags chwedl, chwedl, chwedlau, Cymeriadau Lleol, dirgelwch, gwybodaeth leol, Hanes Lleol, Llên Gwerin, sant, Sir Benfro

Celfyddydau

Sylvia Cullen – Smugglers and Summer Snowflakes

Post author By Yume Studio
Post date March 10, 2021
No Comments on Sylvia Cullen – Smugglers and Summer Snowflakes

Comisiwn Celf

Sylvia Cullen

Bydd Smugglers and Summer Snowflakes yn gasgliad newydd o straeon byrion sy’n ymateb yn arbennig i themâu Cysylltiadau Hynafol o deithio, lleoedd cysegredig, y diaspora Celtaidd a hiraeth. Wedi fy ysbrydoli gan Hel Straeon 2019, a gan ddefnyddio fy mhroses benodol fy hun o Gyfnewidiadau Creadigol gyda chymunedau lleol, byddaf yn creu’r casgliad newydd hwn, gan leoli dwy stori yn Wexford a dwy arall yn Sir Benfro.

Mae’r Summer Snowflake’ neu eirïaidd yr haf yn flodyn prydferth, prin a gwenwynig sy’n gynhenid i Wexford; mae’n symbol o’r elfennau dylai pob stori fer dda eu cynnwys. Mae Smyglwyr yn awgrymu’n ddigon amlwg o ble y bydda i’n cael ysbrydoliaeth ar gyfer y casgliad yma – o’r straeon dramatig am fôr-ladrata a smyglo ar hyd arfordir Cymru ac Iwerddon.

Caiff y straeon eu dosbarthu’n ddigidol a’u rhannu ar-lein fel cyfres o bodlediadau ar gyfer y diaspora Celtaidd, yn ogystal â chael ei gyhoeddi ar ffurf llyfr. Byddant hefyd yn cael eu darlledu ar radio leol yng Nghymru a Wexford.

Rhannu Gorffennol

“Dwi’n awdur cefn gwlad, yn byw yng Ngogledd Wexford. Ar gyfer Cysylltiadau Hynafol, byddaf yn llunio gwaith newydd sydd wedi ei ysbrydoli gan yr hanes sy’n gyffredin i ddwy ochr Mor Iwerddon, er mwyn ysbrydoli ein presennol. Mae’r comisiwn yn gyfle gwych i archwilio’r cydgysylltiad rhwng y ddwy ardal, gan greu straeon sy’n swyno ac yn aros ym meddyliau’r rhai hynny sy’n gwrando arnyn nhw neu’n eu darllen, ble bynnag yn y byd maen nhw’n byw.”

Cyfnewid Creadigol

“Fel rhan o’r broses ymchwil, byddaf yn hwyluso nifer o Gyfnewidfeydd Creadigol gyda grwpiau cymunedol yng Nghymru ac yn Wexford. Rwy’n gweld y rhyngweithio yma fel cyfnewid dwyffordd o hanes llafar ac ymchwil lleol. Byddaf yn hwyluso gweithdy ysgrifennu creadigol ar gyfer nifer o grwpiau ac yn gyfnewid, bydd cyfranogwyr yn cynnig eu persbectif a’u barn ar bedair thema Cysylltiadau Hynafol.” – Sylvia Cullen

Dyddiad: Medi 2020 – Rhagfyr 2022

Ariennir gan: Cysylltiadau Hynafol

Allbynnau’r Prosiect:
Straeon Byrion Newydd
Podlediadau a darllediadau radio
Lansiad llyfr yr arddangosfa derfynol

Tags chwedl, chwedl, cymuned, diaspora celtaidd, hanes llafar, hiraeth am adre, podlediad, Straeon, teithio, trawsffiniol

Celfyddydau

Comisiynau Artistiaid

Prosiect Celfyddydau

Comisiynau Artistiaid

Mae Cysylltiadau Hynafol wedi comisiynu comisiynau newydd gan bedwar artist, sy’n archwilio themâu cydgysylltiedig sydd wrth graidd y prosiect, gan gynnwys: pererindod, cysylltu gyda diaspora Celtaidd Iwerddon a Chymru, a’n perthynas â mannau sanctaidd megis ffynhonnau, capeli a safleoedd hynafol.

Bydd yr artistiaid yn cynhyrchu gweithiau celf newydd dros y ddwy flynedd nesaf, wedi’u ysbrydoli gan eu hymchwil bersonol yn ogystal â chanfyddiadau timau Cysylltiadau Hynafol o helwyr straeon, ymchwilwyr cymunedol ac archeolegwyr. Bydd disgwyl i bob artist greu gwaith all gael ei rannu ar-lein, er mwyn ymgysylltu â chynulleidfaoedd lleol a phobl sydd lawer ymhellach, er enghraifft yn Awstralia neu Ogledd America, lle mae poblogaethau sylweddol o bobl o dras Cymreig a Gwyddelig. Bydd yr artistiaid hefyd yn cyflwyno’u gwaith mewn arddangosfa gyhoeddus derfynol yn Wexford a Sir Benfro yn 2022.

Y pedwar artist yw Seán Vicary a Linda Norris, dau artist gweledol o Orllewin Cymru, a’r artist/archeolegydd John Sunderland a’r awdures Sylvia Cullen, o dde-ddwyrain Iwerddon.

Linda Norris

Bwriad Linda Norris yw defnyddio ‘teilchion’ neu ddarnau o grochenwaith fel man dechrau ei phrosiect, ac mae’n annog pobl i anfon teilchion ati a’u lleoli ar fap ar-lein. Meddai:

“Ymhell o swyn metelau gwerthfawr neu henebion enwog, mae teilchion yn adrodd hanesion domestig anhysbys ac yn ein cysylltu â’r bobl oedd yn byw yn ein cartrefi yn y gorffennol. Rwy’n bwriadu dechrau prosiect ‘archeoleg dinasyddion’ yn Sir Benfro a Wexford, ac yna’i ymestyn i’r Diaspora Celtaidd. Byddaf yn ymchwilio’r bobl a ymfudodd o’r ardaloedd hyn i’r Diaspora yn y 19eg ganrif ac yn ceisio dod o hyd i’w disgynyddion.”

Seán Vicary

Yn ddiweddar, darganfyddodd yr artist aml-gyfrwng Seán Vicary bod ei hen fam-gu wedi ei geni yn 1874, a hynny dim ond 3.5 milltir o Ferns yn Camolin ac mae’n gobeithio gallu:

“Deall y grymoedd a arweiniodd ata i’n byw yma draw dros y dŵr o gartref fy hen fam-gu. Drwy fynd ati i gloddio drwy fy ngorffennol fy hun, fe fydda i’n cychwyn proses sy’n adlewyrchu’r gwaith ymchwil archeolegol a hanesyddol sy’n mynd ymlaen yn y ddwy gymuned.”

Fe fydd yn darganfod y ‘straeon cudd’ yn y dirwedd ac yn eu gweithio’n greadigol i mewn i deithlyfr personol gafaelgar sy’n symud yn ôl ac ymlaen rhwng Sir Benfro a Wexford.

“Bydd llais, testun, cerddoriaeth, ffilm ac animeiddiad yn cyfuno i ddangos y llefydd hyn mewn modd cyffrous a chyfoes; gan adeiladu ymdeimlad dyfnach o hunaniaeth drwy rannu profiadau o ailgysylltu.”

John Sunderland

Bydd yr archeolegydd hyfforddedig ac artist gweledol John Sunderland yn ymgymryd â phererindod o Borth Mawr i Ferns, ac yn cloddio gwrthrychau ar hyd y daith er mwyn creu creirfa ynghyd â ffotograffiaeth twll pin. Yn hytrach na defnyddio dull archeoleg dadansoddol modern, mae’n gobeithio archwilio ei ganfyddiadau gan ddefnyddio meddylfryd canoloesol, gan dynnu sylw at y “goruwchnaturiol neu’r cysegredig, i gwestiynu’r da a drwg, yr arwyddion a’r argoelion”.

Sylvia Cullen

Mae’r awdures Sylvia Cullen yn bwriadu creu cyfres newydd o straeon byrion ar gyfer podlediadau a ffrydio byw, gan dynnu ar “hanesion cyffrous am fôr-ladrata a smyglo ar hyd arfordiroedd Cymru ac Iwerddon” a straeon atgofus am fannau cysegredig neu am hiraethu am adref. Bydd hi hefyd yn cynnal gweithdai ysgrifennu creadigol yn y ddwy gymuned.

Bydd cael gwylio’r prosiectau hyn yn esblygu ar wahan ac yna’n plethu ynghyd mewn cyflwyniad terfynol yn daith gyffrous i dîm y prosiect ac i’n cynulleidfaoedd.

Dyddiad: Awst 2020 – Rhagfyr 2022

Ariennir gan: Cysylltiadau Hynafol

Tags Archeoleg Dinasyddol, Arddangosfa, canoloesol, chwedl, Creirfa, diaspora celtaidd, hanes, llinach, môr-ladron, Pererindod, podlediad, Straeon, teithio, trawsffiniol

Dan sylw Straeon

Môr-forynion Ahoi!

Llên Gwerin

Môr-forynion Ahoi!

Mae llên gwerin mor hudolus O amgylch arfordir Cymru ac yn wir, Ynysoedd Prydain, mae straeon, themâu a chreaduriaid rhyfeddol yn ymddangos dro ar ôl tro. Mae’n creu ymdeimlad o orffennol yn llawn coblynnod a gwrachod, tylwyth teg a seirenau. Wrth gwrs mae rhai o’r rhain yn ymddangos mewn straeon gwledydd eraill hefyd, gyda gogwydd diwylliannol ychydig yn wahanol wrth gwrs. Rydw i’n storïwr, felly dydw i ddim am fentro i’r ddadl ynglŷn ag a yw’r creaduriaid hyn yn ‘wir’ neu beidio. I mi, maen nhw’n fyw yn ein dychymyg storïol, yn ein tirwedd ac yn y dyfroedd bas a’r dyfnderoedd o gwmpas ein harfordir.

Stori Wych i'w Hadrodd

Mae arfordir gogledd Sir Benfro rhwng Tyddewi ac Abergwaun yn hafan i fôr-forynion! Mae’n ymddangos bod gan bob yn ail gildraeth chwedl am môr-forwyn neu am weld fôr-forwyn yn gysylltiedig â hi. Yn ol pob sôn, soniodd y capten Daniel Huws, iddo weld tref fôr-forynion o dan y dŵr ger Trefin pan yn cysgodi yno ym 1858. Ychydig yn nes at Dyddewi mae Porth y Rhaw, lle soniodd chwarelwyr o Benbiri’n gynharach, yn 1780, eu bod hwythau hefyd wedi cwrdd â Môr-forwyn. Dyma’u stori ryfeddol …..

Ar ddiwrnodau braf o haf roedd yn arferiad ganddynt gerdded i lawr at y môr i fwyta’u cinio. Roedd hi’n ddiwrnod arbennig o hyfryd, heb yr un cwmwl yn yr awyr nac awel dros wyneb glas y môr a dim ond tonnau bychain yn torri ar y traeth. Wrth iddynt sgwrsio a bwyta’u cinio, sylwodd un o’r chwarelwyr ar wenhadwy- môr-forwyn yn eistedd ar graig yng nghysgod y clogwyni.

Yn ôl y chwarelwyr, roedd hi wedi llwyr ymgolli yn y gwaith o gribo’i gwallt hir, euraidd. Sylwodd y dynion nad oedd fawr ddim gwahaniaeth rhwng rhan uchaf ei chorff â ‘merched eraill Cymru’, ond bod ei hanner isaf yn amlwg yn gorff pysgodyn. Mentrodd rhai o’r chwarelwyr dewraf yn nes – yn ddigon agos i gyfnewid ambell air â hi. Ceisio’n ofer a wnaethant i gynnal sgwrs â hi, ac er ei bod yn amlwg ei bod yn deall Cymraeg, y cyfan a ddywedai wrthynt oedd “medi yn Sir Benfro a chwynnu yn Sir Gâr”. Yna fe lithrodd oddi ar ei chraig a diflannu i donnau Bae Aberteifi, gan adael y chwarelwyr wedi drysu’n llwyr o ran beth yr oedd hi’n ei olygu … ond gyda stori wych i’w hadrodd!

Cofiwch chwilio am Fôr-forynion!

Gellir ymweld â Phorth y Rhaw ar hyd Llwybr Arfordirol Cymru. Mae yna hefyd daith gylchol y gallwch chi ei gwneud gan ddilyn llwybrau troed o bentref bach Yspytty, gan basio safle hen Chwarel Peaberry sydd bellach yn segur – man gwaith chwarelwyr ein stori – i ymuno â Llwybr Arfordir Sir Benfro. Trwy ddilyn y daith hon ar hyd yr arfordir i gyfeiriad y gogledd ddwyrain, gallwch ddilyn ôl troed y chwarelwyr gan fwynhau tamaid o ginio a chwilio am y fôr-forwyn ym Mhorth y Rhaw!

Ar ôl cinio, ewch ymlaen ar hyd y llwybr tuag at Ynys Gwair a chaer Castell Coch. Mae’r heneb hon yn cynnwys olion lloc amddiffynedig, sydd yn ôl pob tebyg yn dyddio nôl i gyfnod yr Oes Haearn (tua 800 CC – OC 43). Mae ei leoliad ar bentir arfordirol cul uwchben y môr, yn creu rhan o’r gylched amddiffynnol. Mae adeiladu’r ddwy linell o ragfuriau a osodwyd ar draws agoriad y pentir i’r de yn ei rannu o’r tir mawr. Mae’r pen gogleddol hwn yn arwain yn serth i lawr i’r môr. Gorweddai’r fynedfa wreiddiol ym mhen gorllewinol yr amddiffynfeydd lle roedd gan y clawdd mewnol dro bach am i mewn; mae hwn wedi’i golli o ganlyniad i erydiad arfordirol.

Ar ôl bwrw golwg ar y gaer, ewch ymlaen ar hyd llwybr yr arfordir am ryw chwarter cilomedr cyn troi tua’r tir ar hyd llwybr a ganiateir tuag at fferm Tremynydd Fawr lle byddwch yn ymuno â llwybr troed cyhoeddus tuag at bentrefan Waun Beddau a’r lôn a fydd yn eich arwain yn ôl i Yspytty lle ddechreuodd eich taith. Mae’n daith gerdded o ryw 6.5km i gyd.

Mwynhewch … a chofiwch roi gwybod i ni os fyddwch chi’n cwrdd ag unrhyw fôr-forynion!

Tags chwedl, Llên Gwerin, Môr-forynion